Τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι παρουσιάζουν ένα κόσμο, ο οποίος βρίθει από ανθρώπους, οι οποίοι ψηλαφίζουν περνώντας μέσα από την ενοχή για ένα σκοπό για την ζωή τους, τον οποίον δεν καταλαβαίνουν πλήρως, συχνά ανταλλάσοντας την πρόκληση είτε με την απελπισία είτε με την αποφασιστικότητα, καθώς η αναπόφευκτη αλήθεια γίνεται ξεκάθαρη: ότι στη γη δεν υπάρχει ανακούφιση από την ανθρώπινη κατάσταση.
Yπάρχουν λίγοι μόνο συγγραφείς, των οποίων τα έργα έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο όλος ο κόσμος γίνεται αντιληπτός από τους ανθρώπους.
Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι είναι ένας από αυτούς τους συγγραφείς και ένας από τους τρόπους που ο Ντοστογιέφσκι άφησε το σημάδι του στις ανθρώπινες ψυχές είναι η παρουσίαση της ενοχής. Όχι η πυρετώδης ενοχή του Ρασκόλνικωφ που είναι συνδεδεμένη με το έγκλημα και την τιμωρία, αλλά περισσότερο η ενοχή, η οποία δεν είναι απαραίτητα καταδικάσιμη επειδή είναι υποχρεωτικά κοινός τόπος. Οι ιστορίες του Ντοστογιέφσκι προκαλούν τους ανθρώπους να αποδεχθούν ότι η ενοχή είναι το πεπρωμένο της ανθρωπότητας και ότι ο καθένας θα πρέπει να φροντίζει τα αδέλφια του. Ο καθένας είναι ένοχος για όλους τους άλλους και σε αυτήν την ενοχή, βρίσκεται η αποκατάσταση της αθωότητας σε μια αδελφότητα που δεν μπορεί να σπάσει.
Η ιδέα της ανθρωπότητας ως μια οικογένεια οδηγεί βαθιά στην Ρώσσικη παράδοση. Αυτή η αρχή αποκαλείται “σόμπορνοστ”, εννοώντας μια πνευματική κοινότητα πολλών αλληλένδετων ζωντανών ανθρώπων. Η “σόμπορνοστ” ήταν ένα πολιτιστικό δόγμα που προωθούσε ενότητα και συνεργασία σε αντιπαράθεση στον ατομικισμό και που ουσιαστικά θεωρείται ως παράδειγμα του Μυστικού Σώματος του Χριστού. Η άποψη του “σόμπορνοστ” αγκαλιάζει όλους αυτούς που είναι ένοχοι της κακίας σε μια ανοικτή παραδοχή της προσωπικής ενοχής και προσωπικής μοχθηρίας. Όλοι οι άνθρωποι είναι Αδάμ, αν όχι Κάιν. Όλοι είναι ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής. Όλοι είναι ένοχοι.
Υπάρχει μια πρακτική στις παλιές Ρωσσικές πόλεις που απεικονίζει το “σόμπορνοστ” και την νοοτροπία που κίνησε τους ανθρώπους να ζήσουν από την αγάπη της . Όταν ένας καταδικασμένος εγκληματίας μεταφερόταν σε μια άμαξα για να εκτελεστεί, ο κόσμος θα ακολουθούσε από πίσω, κλαίγοντας για τον καταδικασμένο κακούργο. Θα του φώναζαν, παρακαλώντας τον να προσευχηθεί για αυτούς όταν έφτανε την άλλη πλευρά, ακόμα αναφωνώντας ότι πήγαινε να πεθάνει στην θέση τους – με όλους να αξίζουν ένα θάνατο με τον ένα η τον άλλο τρόπο, με όλους να είναι ένοχοι. Είναι τέτοιου είδους συμπόνοια άστοχη, ακόμα και για κάποιον που έχει διαπράξει σοβαρά εγκλήματα; Είναι τουλάχιστον δύσκολο. Το μόνο πράγμα στο οποίο μπορούμε να τείνουμε σε εποχές εξαχρείωσης είναι ότι το μίσος δεν είναι λύση: το μίσος μας κάνει μόνο περισσότερο τέρατα. Όπως είπε ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι σε μια διάσημη φράση του: “Το να αγαπάς κάποιον είναι να τον βλέπεις όπως το είχε σκεφτεί ο Θεός για αυτόν”.
Oι “Αδελφοί Καραμαζώφ” του Ντοστογιέφσκι χάρισαν στην ιδέα του “σόμπορνοστ”, με την οποία όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου ένοχοι, μια αιώνια θέση στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης. “Υπάρχει μόνο ένας δρόμος για την σωτηρία” γράφει ο Ντοστογιέφσκι με την φωνή του στάρετς Ζωσιμά, “και , αυτό είναι να κάνεις τον εαυτό σου υπεύθυνο για τις αμαρτίες όλων των ανθρώπων. Όσο σύντομα κάνεις τον εαυτό σου με όλη την ειλικρίνεια που μπορείς να έχεις, για το κάθε τι και για τον καθένα , θα δεις αμέσως ότι αυτό είναι πράγματι έτσι και ότι είσαι αυτός που θα κατηγορηθεί για όλους και για όλα.”
Η αίσθηση της κοινής ευθύνης που βγαίνει από την κοινή ενοχή δίνει μια δυναμική και συγκλονιστική ώθηση σε αυτήν την ιερή και ανθρωπιστική φιλοσοφία. Δεδομένου το ότι όλοι οι άνθρωποι είναι από κοινού δεμένοι σε αυτήν την γή, είναι παρόλα αυτά αλήθεια ότι κάθε τι που κάνει ο καθένας έχει κάποια συνάφεια, κάποια συνέπεια, κάποια επίδραση στους άλλους είτε το ξέρουν είτε όχι. “Στο να αμαρτάνεις” έγραψε ο Ντοστογιέφσκι ξανά στους “Δαίμονες” “κάθε άνθρωπος αμαρτάνει εναντίον όλων και κάθε άνθρωπος είναι τουλάχιστον εν μέρει ένοχος για τις αμαρτίες του άλλου. Δεν υπάρχει απομονωμένη αμαρτία”. Κάθε άνδρας και κάθε γυναίκα σπέρνει μόνιμα τους σπόρους του εαυτού τους, οπουδήποτε και αν πηγαίνουν, οτιδήποτε και αν κάνουν και με αυτό έρχεται η ευθύνη να ρίξεις καλούς σπόρους, καθώς η μυστική αίσθηση της οικουμενικής ανθρώπινης κατάστασης και κοινότητα ανθεί.
Με ποιό τρόπο είμαστε υπεύθυνοι όλοι για τις αμαρτίες όλων είναι αδύνατο να το πείς με ακρίβεια -αλλά ακούγεται αληθινό, αν και ενοχλητικό, αν είναι αλήθεια ότι όλοι οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να αγαπούν ο ένας τον άλλο και να είναι η παρουσία του Χριστού ο ένας για τον άλλο. Η αποτυχία να πάρουμε υπ’όψιν μας αυτήν την τελευταία διάσταση μόνο υποθάλπει τις αποτυχίες στο να ακολουθήσουμε τον Χριστό. Είναι, δίχως αμφιβολία, η υπευθυνότητα όλων των Χριστιανών να δώσουν αυτό το παράδειγμα, αυτήν την φροντίδα και αυτήν την αγάπη. Τα εγκλήματα αυτών που ακολουθούν τα εξαχρειωμένα ένστικτα τους αντανακλώνται σε όλους όσους έχουν βαπτιστεί εν Χριστώ. Αυτό είναι ένα σκληρό πράγμα να το λές, αλλά τι να κάνουμε. Πρέπει το κάθε μέλος της ανθρωπότητας να πάρει ευθύνη για όλους τους συνανθρώπους, ώστε κανείς να μην γίνει θύμα των λύκων.
Η Φλάννερυ Ο’ Κόννορ ήταν μια Καθολική συγγραφέας που παρουσίαζε στιγμές βίας και χάριτος τόσο αλληλένδετες που ήταν δύσκολο να τις ξεχωρίσεις ακόμα και αν πιεζόσουνα και αυτό ήταν και ο σκοπός της. Είναι ένας σκοπός, που μοιράζεται με τον Ντοστογιέφσκι, τον οποίο εξυμνούσε και στον οποίον αναφερόταν τόσο συχνά. Στο διάσημο και αμφιλεγόμενο έργο της του 1953, “Ενας καλός άνθρωπος είναι δύσκολο να βρεθεί”: μια ηλικιωμένη γυναίκα, μια γιαγιά, βρίσκει τον εαυτό της να κοιτάζει στην κάννη ενός κατά συρροή δολοφόνου καθώς οι μπράβοι του εκτελούν την οικογένεια της.
Υπάρχει μια περίεργη και σχεδόν μεγαλοπρεπής στιγμή σε αυτόν τον τρόμο όταν, αντιμετωπίζοντας τον θάνατο στα χέρια ενός ψυχωτικού κακούργου, μουρμουρίζει: “Eίσαι ένα από τα μωρά μου, είσαι ένα από τα παιδιά μου!” Ζώντας στην θνητότητα της, η γιαγιά προφέρει κάτι βαθιά τρυφερό και βαθιά αληθινό, βλέποντας τον φονιά της ωσάν να ήταν παιδί της – ωσάν να είναι η ευθύνη της. Πυροβολιέται τρεις φορές στο στήθος καθώς προφέρει τα λόγια της, αλλά η νίκη είναι δική της. Βλέπει την αλήθεια των πραγμάτων για πρώτη φορά καθώς η σκιά του θανάτου πέφτει πάνω της, και αυτό είναι ένα όραμα προσωπικής ευθύνης γονέα προς παιδί. Ο Ντοστογιέφσκι γράφει κάτι παρόμοιο στους “Αδελφούς Καραμαζώφ” καθώς ο Ντμίτρι αναφωνεί : “Είμαστε όλοι υπεύθυνοι για όλους. Για όλα τα μωρά, γιατί υπάρχουν μεγάλα παιδιά, όπως υπάρχουν μικρά παιδιά. Είμαστε όλοι μωρά.”
Ο Ντοστογιέφσκι είναι ένας προφήτης. Όχι προφήτης της πολιτικής η της ψυχολογίας,αλλά μάλλον ένας προφήτης της ανθρωπότητας, ο οποίος απεικονίζει και προβλέπει την αιώνια πάλη του ανθρώπου και την αιώνια σωτηρία, την οποία προμηνύει ο πόνος. Τα μυθιστορήματα του παρουσιάζουν ένα κόσμο , ο οποίος βρίθει από ανθρώπους, οι οποίοι ψηλαφίζουν περνώντας μέσα από την ενοχή για ένα σκοπό για την ζωή τους, τον οποίον δεν καταλαβαίνουν πλήρως, συχνά ανταλλάσοντας την περιφρόνηση είτε με την απελπισία είτε την αποφασιστικότητα καθώς η αναπόφευκτη αλήθεια γίνεται ξεκάθαρη: ότι στην γη δεν υπάρχει ανακούφιση από την ανθρώπινη κατάσταση. Αυτή είναι η σύγκρουση της οποίας η σημασία είναι πέρα από την κατανόηση των πρωταγωνιστών, καθώς παλεύουν με νύχια και με δόντια προς την πραγματοποίηση της.
Η θέση του Ντοστογιέφσκι ότι η λύτρωση βρίσκεται στην δοκιμή, την αγάπη και την αμοιβαία ευθύνη είναι προφητική μόνο γιατί προφητεύθηκε πολύ πριν γράψει με πένα σε χαρτί. Η προφητεία αυτού του Πρίγκηπα των Ρώσων συγγραφέων όχι στην δυνατότητα του να λύνει τα μεταφυσικά μαρτύρια της ανθρωπότητας, αλλά στην δυνατότητα του να εκπροσωπεί τα βάσανα που βρίσκονται στην προσπάθεια να τα λύσει ανθρώπινα. Όλοι είναι ένοχοι και πρέπει να υποφέρουν και όλοι πρέπει να μάθουν να το αντέχουν άμα θέλουν βρουν απολύτρωση.
Eίμαστε όλοι μας υπεύθυνοι για τις αμαρτίες των αδελφών μας, των μωρών μας, των δικών μας παιδιών. Aυτή είναι η αλήθεια προς την οποία πρέπει να τείνουμε με αυστηρή θλίψη και κατανυχτική προσοχή καθώς όλοι μας περιμένουμε την θεία μας καταδίκη. Πρέπει, εμείς που είμαστε οι φτωχοί να πάρουμε στα χέρια μας την ευημερία της ανθρώπινης φυλής και αποδεχόμενοι αυτήν την ευθύνη στην γνώση μας για την τρομερή μας ενοχή και την ευγνωμοσύνη ότι εμείς μπορεί να συγχωρεθούμε.
Ξανά από τους “Αδελφούς Καραμαζώφ”: “Αγάπα τον άνθρωπο, ακόμα και όταν αμαρτάνει, επειδή αυτή η αγάπη μοιάζει με την Θεία Αγάπη και είναι το αποκορύφωμα της αγάπης στην γη” Ας πάρουμε αυτές τις λέξεις του Ντοστογιέφσκι στα σοβαρά και ας αποδεχθούμε τις συνέπειες του να είμαστε άνθρωποι με πίστη, ελπίδα και αγάπη, παρόλο που όλος ο κόσμος μας αποκαλεί ηλίθιους. Γιατί μόνο όταν αγκαλιάσουμε την ενοχή μας, μπορούμε να αγκαλιάσουμε την δόξα μας.
Πηγή: Avalon of Hearts
Τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι παρουσιάζουν ένα κόσμο, ο οποίος βρίθει από ανθρώπους, οι οποίοι ψηλαφίζουν περνώντας μέσα από την ενοχή για ένα σκοπό για την ζωή τους, τον οποίον δεν καταλαβαίνουν πλήρως, συχνά ανταλλάσοντας την πρόκληση είτε με την απελπισία είτε με την αποφασιστικότητα, καθώς η αναπόφευκτη αλήθεια γίνεται ξεκάθαρη: ότι στη γη δεν υπάρχει ανακούφιση από την ανθρώπινη κατάσταση.
Θα ήθελα να σταθώ σε ένα ζήτημα που συζητιέται εδώ και πάνω από έναν αιώνα και γενικά παρουσιάζεται με τη μορφή διλήμματος: μεταρρύθμιση ή επανάσταση; Στο πρόταγμα μιας αυτόνομης κοινωνίας που έχω κατά νου, η μετάβαση σε αυτή την κοινωνία συνεπάγεται ριζικό μετασχηματισμό.
Το ερώτημα που τίθεται είναι το εάν ο πολιτιστικός συντηρητισμός είναι συμβατός με τον οικονομικό φιλελευθερισμό, την πολιτική φιλοσοφία του καπιταλισμού. Επειδή, κατ’ αρχάς, η απάντηση θα εξαρτηθεί από το τι απλώς σημαίνει πολιτιστικός συντηρητισμός, θα πρότεινα να ξεκινήσει κανείς όχι με έναν αφηρημένο ορισμό του όρου, αλλά με μία ανάλυση του τρόπου με τον οποίο οι συντηρητικές αξίες εισχωρούν στην σημερινή διαμάχη σχετικά με τις αμβλώσεις.