Είμαστε όλοι τρανς, πλέον…
Έχει ενδιαφέρον να εντοπίσουμε τις αλλαγές πάνω στο έμφυλο σώμα, το οποίο στις μέρες μας φαίνεται εκτεθειμένο σε κάποια τεχνητή μοίρα. Κι αυτή η τεχνητή μοίρα είναι η τρανσεξουαλικότητα. Και αποκαλώ αυτή τη μοίρα «τεχνητή», όχι με την έννοια της «παρέκκλισης απ’ τη φύση των πραγμάτων» αλλά, με την έννοια ότι το διεμφυλικό σώμα είναι προϊόν μέχρι στιγμής μιας συνολικότερης αλλαγής που επιτελείται στη συμβολική τάξη των σεξουαλικών διαφορών. Και είμαστε τρανς όχι (μόνο) με τη στενή έννοια του ανατομικού σεξουαλικού μετασχηματισμού, αλλά με την ευρεία έννοια του τρανσβεστισμού – του παίζειν σε εναλλασσόμενα σημεία πάνω στο ίδιο το φύλο και, σε αντίθεση με το προηγούμενο παιχνίδι πάνω στη σεξουαλική διαφορά, του παίζειν πάνω στη σεξουαλική αδιαφορία.
Αδιαφορία με διττή έννοια: το τρανς είναι εξίσου ένα παιχνίδι πάνω στη μη-διαφοροποίηση των δύο πόλων της σεξουαλικότητας και μια μορφή αδιαφορίας στην puissance [δύναμη], στο σεξ ως δύναμη. Το σεξουαλικό έχει την puissance στο στόχαστρό του (η jouissance [απόλαυση] είναι το λάιτ μοτίφ της σεξουαλικής επανάστασης), ενώ το τρανσεξουαλικό τείνει προς την εξαπάτηση – τόσο την ανατομική εξαπάτηση αλλαγής φύλου, όσο και το παιχνίδι των ενδυματολογικών, υφολογικών και γνεφολογικών σημείων που χαρακτηρίζουν την παρενδυσία.
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις –είτε στην χειρουργική είτε στη «σημιουργική» επέμβαση, δηλαδή είτε την επέμβαση σε όργανο, είτε σε σημείο– έχουμε την εμπλοκή της προσθετικής και, στις μέρες μας, όταν η ίδια η μοίρα του σώματος είναι να γίνει ένα προσθετικό μέλος, τότε είναι λογικό πως το μοντέλο της σεξουαλικότητας που θα πρέπει να ακολουθήσουμε είναι το τρανς, και πως η διεμφυλικότητα θα πρέπει να μετατραπεί σε πεδίο σαγήνης.
Είμαστε όλοι τρανς! Όπως ακριβώς όλοι μας είμαστε δυνάμει βιολογικώς μεταλλαγμένοι οργανισμοί, έτσι είμαστε όλοι δυνάμει τραβεστί. Και δεν τίθεται καν ζήτημα βιολογίας. Είμαστε όλοι τρανς συμβολικά.
Πάρτε για παράδειγμα την Τσιτσιολίνα[2]. Υπάρχει πιο μαγευτική ενσάρκωση του σεξ, της πορνογραφικής αθωότητας του σεξ; Την συγκρίνουν με τη Μαντόνα, αυτό το παρθένο προϊόν της αερόβιας γυμναστικής και της κρυόκωλης αισθητικής, την εκκενωμένη από κάθε γοητεία και φιληδονία, το μυώδες ανδροειδές, που ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο δείχνει πανέτοιμη να μεταμορφωθεί σε ένα κομπιουτεροποιημένο είδωλο εξαιτίας της περίεργης αποστροφής που μας προκαλεί.
Αλλά, αν το καλοσκεφτούμε, δεν είναι εξίσου κι η Τσιτσιολίνα τρανς;
Τα μακριά, πλατινέ μαλλιά της, τα ζουμερά και φουσκωτά της στήθη, το εξιδανικευμένο παρουσιαστικό της πλαστικής κούκλας, o καρτουνίστικος ή «επιστημονικής φαντασίας» ερωτισμός της και, πάνω απ’ όλα, το ξεχείλωμα του σεξουαλικού λόγου («Είναι διεστραμμένος; Είναι ελευθεριακός!»).
Μια υπερπλήρης ακολασία σερβιρισμένη στο πιάτο: η ιδανική γυναίκα για τηλεφωνικό τσατ.
Αυτή η ιδανική γυναίκα, φυσικά, είναι μια σαρκοφαγική ερωτική ιδεολογία την οποία καμιά πραγματική γυναίκα δεν θα προσυπέγραφε – εκτός, βέβαια, από τις τρανσέξουαλ και τις τραβεστί: αυτές είναι, απ’ όσο ξέρουμε, οι μόνες που ζουν με τα ξεχειλωμένα και σαρκοφαγικά σημεία της σεξουαλικότητας. Εδώ, αυτό το σαρκοβόρο εκτόπλασμα, η Τσιτσιολίνα, συναντά τη συνθετική νιτρογλυκερίνη της Μαντόνα και την ανδρογυνική, φρανκενσταϊνική γοητεία του Μάικλ Τζακσον.
Είναι όλοι τους βιολογικώς μεταλλαγμένοι οργανισμοί, τραβεστί με μια ευρεία έννοια δηλαδή, γενετικώς τροποποιημένα μπαρόκ όντα, των οποίων το ερωτικό «look» συγκαλύπτει την ακαθοριστία του φύλου τους,
Είναι όλοι τους «gender-benders», όπως θα λέγανε και οι Αμερικανοί.
Στην πραγματικότητα, ο μύθος της σεξουαλικής απελευθέρωσης είναι ακόμη ζωντανός σε πλείστες μορφές αλλά, στη σφαίρα του φαντασιακού, ο μύθος του τρανς –με τις ανδρογυνικές, ερμαφρόδιτες μεταβλητές του– είναι ο κυρίαρχος.
Μετά το όργιο, την επιθυμία και τη σεξουαλική διαφοροποίηση, βλέπουμε παντού την άνθηση ερωτικών ομοιωμάτων όλων των ειδών και τον θρίαμβο του τρανσέξουαλ kitsch.
Με άλλα λόγια, βλέπουμε την μεταμοντέρνα πορνογραφία, εντός της οποίας η σεξουαλικότητα χάνεται μέσα στο θεατρικό πλεόνασμα της αμφισημίας και της αδιαφορίας που τη διέπουν.
Τα πράγματα έχουν σίγουρα αλλάξει από τότε που σεξ και πολιτική πήραν μέρος στο ίδιο ανατρεπτικό πρόταγμα: αν στις μέρες μας η Τσιτσιολίνα μπορεί επιτέλους να εκλεγεί στο Κοινοβούλιο της Ιταλίας, αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή το τρανσεξουαλικό και το μεταπολιτικό συναντιούνται στην ίδια ειρωνική αδιαφορία. Το εν λόγω κατόρθωμα, το οποίο θα ήταν αδιανόητο μόλις μερικά χρόνια πριν, αλλά που σήμερα τυγχάνει θερμών επιδοκιμασιών ευρείας κλίμακας, πιστοποιεί το γεγονός ότι δεν είναι μόνο η σεξουαλική κουλτούρα, αλλά και όλη η πολιτική κουλτούρα η οποία έχει μεταπηδήσει στον τρανσβεστισμό.
Η στρατηγική εξορκισμού του σεξουαλικού σώματος μέσω του άγριου ξεχαρβαλώματος των σημείων αναφοράς του φύλου, η στρατηγική εξορκισμού της επιθυμίας μέσω ενός υπόγειου κατευνασμού της πόλωσής της και ενός παραφουσκώματος της βασικής της ιδέας, αποδεικνύονται πολύ πιο αποτελεσματικές στρατηγικές από την παλιά καλή απώθηση, η οποία, εν αντιθέσει, έκανε χρήση απαγορεύσεων για να δημιουργήσει διαφοροποίηση.
Και δεν μας είναι ακόμη ξεκάθαρο ποιος πραγματικά επωφελείται απ’ αυτή την κατάσταση, μιας και όλοι υποφέρουν χωρίς διακρίσεις.
Αυτό το καθεστώς τραβεστί –με την ευρεία έννοια– έχει γίνει ο θεμέλιος λίθος των θεσμών μας. Βρίσκεται παντού – στην πολιτική, στην αρχιτεκτονική, στη θεωρία, στην ιδεολογία, μέχρι και στην επιστήμη.
Βρίσκεται μέχρι και στο απεγνωσμένο κυνήγι μας για ταυτότητα και διαφορετικότητα.
Δεν έχουμε χρόνο ν’ αναζητήσουμε μια ταυτότητα ιστορικά καταγεγραμμένη, χαραγμένη στη μνήμη, στο παρελθόν ή έστω σε ένα πρόταγμα ή σε ένα μέλλον. Είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε μια μνήμη στιγμιαίας προσπέλασης την οποία μπορούμε να βάζουμε στην πρίζα ταχύτατα – ένα είδος ταυτότητας η οποία διαμορφώνεται μέσα από τη συνεχή αλλαγή προτιμήσεων και την οποία μπορούμε να επιβεβαιώνουμε ανά πάσα στιγμή.
Αυτό που ψάχνουμε σήμερα, όσον αφορά το σώμα, δεν είναι τόσο πολύ η υγεία, μια κατάσταση οργανικής ισορροπίας, αλλά η φυσική κατάσταση [fitness], η οποία συνιστά μια εφήμερη, υγειονολογική, διαφημιστική ακτινοβολία του σώματος –μάλλον μια απλή επιτέλεση, κάθε άλλο παρά ιδεατή κατάσταση– που μετατρέπει την ασθένεια σε αποτυχία. Με όρους μόδας και εμφάνισης, δεν επιδιώκουμε πλέον την ομορφιά και τη θελκτικότητα, αλλά το «look».
Όλοι μας προσέχουμε το «look» μας. Από τη στιγμή που δεν μπορείτε να αντλήσετε μια αξία από την ίδια σας την ύπαρξη (δεν κοιτάμε πλέον ο ένας τον άλλον – και η σαγήνη φτάνει σε ένα τέλμα!), αυτό που απομένει είναι η επιτέλεση μιας πράξης εμφάνισης, χωρίς πραγματικά να νοιάζεστε για το είναι σας, ή ακόμα και για το ίδιο το εμφανίζεσθαι.
Δεν λέμε πλέον «Ύπαρχω, είμαι εδώ» αλλά «είμαι ορατός, είμαι εικόνα – look, look!».
Αυτό δεν είναι καν ναρκισσισμός.
Είναι μια αβαθής εξωστρέφεια, ένα είδος διαφημιστικής ευήθειας όπου ο καθένας μας γίνεται ο ιμπρεσάριος της εμφάνισής του.
Το λουκ είναι κάτι σαν ελάχιστη, χαμηλής ανάλυσης εικόνα όπως η βιντεο-εικόνα ή, όπως θα ‘λεγε και ο McLuhan, η απτική εικόνα, η οποία δεν προκαλεί ούτε την προσοχή μας ούτε τον θαυμασμό μας (όπως συμβαίνει εξίσου στην περίπτωση της μόδας), παρά μόνο λειτουργεί σαν ειδικό εφέ χωρίς κάποιο ιδιαίτερο νόημα.
Το λουκ δεν είναι πλέον αυτό που κάποτε θα αποκαλούσαμε «μόδα»· είναι μια μόδα που δεν είναι της μόδας.
Δεν απορρέει πλέον από τη λογική της διάκρισης και δεν είναι ένα παιχνίδι πάνω στις διαφορές.
Παίζουμε με τη διαφορετικότητα χωρίς να πιστεύουμε σ’ αυτήν.
Πρόκειται για αδιαφορία.
Το να είσαι ο εαυτός σου γίνεται μια εφήμερη επιτέλεση, χωρίς να λογαριάζεις το αύριο, μια απομαγεμένη χειραγώγηση σε έναν κόσμο που δεν έχει ούτε καλούς τρόπους, ούτε κάποια ευπρέπεια.
Εκ των υστέρων, αυτός ο θρίαμβος του διεμφυλικού και του παρενδυτικού φωτίζει κάπως παράδοξα τη σεξουαλική απελευθέρωση των προηγούμενων γενεών. Εκείνη η απελευθέρωση, μακράν του να είναι, όπως νομίζουμε, το ξέσπασμα μιας μεγιστοποιημένης ερωτικής αξίας του σώματος –με την εξύψωση του θηλυκού στοιχείου και της jouissance (το αρσενικό στοιχείο μάλλον είχε καβατζώσει για τον εαυτό του μέχρι εκείνη τη στιγμή το πεδίο της δύναμης [puissance])–, τελικά ήταν μια μεταβατική φάση προς τη σύγχυση των φύλων.
Η σεξουαλική επανάσταση θα μπορούσε ίσως να είναι ένα απ’ τα στάδια προς τη διεμφυλικότητα.
Αυτή είναι, σε τελική ανάλυση, η προβληματική μοίρα κάθε επανάστασης.
Απελευθερώνοντας όλες τις δυνητικότητες της επιθυμίας, η σεξουαλική επανάσταση οδηγεί στην πιο βασική ερώτηση: είμαι άντρας ή γυναίκα;
Η ψυχανάλυση έχει παίξει κι αυτή τον ρόλο της στη γένεση της αρχής της σεξουαλικής αβεβαιότητας).
Όσο για την πολιτική και κοινωνική επανάσταση –το υπόδειγμα για όλες τις άλλες επαναστάσεις–, η παραχώρηση προς τα ανθρώπινα όντα της ελευθερίας τους και της ελεύθερης βούλησής τους, θα λέγαμε ότι τους οδηγεί, με μια αδιάλλακτη λογική, να αναρωτιούνται από που πηγάζει αυτή η ελεύθερη βούληση, τι είναι αυτό που πραγματικά θέλουν και τι αναμένουν απ’ τους εαυτούς τους – μια κατάσταση σχετικά άγνωστη μέχρι εκείνη τη στιγμή. Αυτή είναι και η παράδοξη συνέπεια κάθε επανάστασης. Με την επανάσταση ξεκινούν η ακαθοριστία, η αγωνία και η σύγχυση, Ξεκινούν όμως και τόσες άλλες χαρές: η επιλογή, ο πλουραλισμός, η δημοκρατία.
Αλλά, πολύ απλά, δεν υπάρχει δημοκρατική αρχή της σεξουαλικότητας. Το βιολογικό φύλο δεν υπάγεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν υπάρχει αρχή για τη χειραφέτηση της σεξουαλικότητας. Όταν το όργιο έλαβε τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σεξουαλική απελευθέρωση είχε ως συνέπεια να μας αφήσει όλους να ψάχνουμε το φύλο μας, τη σεξουαλική και έμφυλη ταυτότητά μας, με ολοένα και λιγότερες πιθανές απαντήσεις, παρόλη την κυκλοφορία των σημείων και παρόλον τον πλουραλισμό των ηδονών.
Κάπως έτσι ύπουλα καταντήσαμε τρανσέξουαλ, όπως μυστηριωδώς καταντήσαμε και μεταπολιτικά όντα – δηλαδή, πολιτικά αδιάφορα και αδιαφοροποίητα όντα, πολιτικά ανδρόγυνα και ερμαφρόδιτα. Έχοντας προσυπογράψει, χωνέψει και απαρνηθεί τις πιο αντιφατικές ιδεολογίες, τώρα απλώς φοράμε τη μάσκα και πλάθουμε με το μυαλό μας, ίσως εν αγνοία μας,
Τι άλλο βλέπουμε εν τω μεταξύ να παίρνει το πάνω χέρι σ’ αυτόν τον τρανσβεστισμό;
α. Η τρομοκρατία ως (μεταπολιτική) πολιτική μορφή,
β. το AIDS και ο καρκίνος ως παθολογική μορφή,
γ. η διεμφυλικότητα και η παρενδυσία ως σεξουαλική και αισθητική μορφή εν γένει.
Μόνον οι παραπάνω μορφές μάς μαγεύουν σήμερα.
Δεν είναι ούτε η σεξουαλική επανάσταση ούτε η πολιτική αντιπαράθεση, ούτε οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ούτε τα εργατικά ατυχήματα, ούτε καν ο συμβατικός πόλεμος ζητήματα που μας απασχολούν πλέον (αυτό είναι θετικό όσον αφορά τον πόλεμο· έχουμε γλιτώσει τόσους και τόσους πολέμους απλά επειδή κανείς δεν ενδιαφέρεται).
Τα αληθινά φαντάσματα βρίσκονται αλλού.
Βρίσκονται σ’ αυτές τις τρεις μορφές που αναφέραμε, όλες τους προϊόντα διαταραχής της αρχής της λειτουργικότητας και της επακόλουθης σύγχυσης των φαινομένων, και κάθε μία απ’ αυτές τις μορφές (τρομοκρατία, τρανσβεστισμός, AIDS) ανταποκρίνονται στον παροξυσμό του πολιτικού, του σεξουαλικού και του γενετικού παιχνιδιού, καθώς και στην ελαττωματικότητα και κατάρρευση των αντίστοιχων κωδικοποιήσεων της πολιτικής και της σεξουαλικής σφαίρας.
Είναι όλες ιογενείς, μαγευτικές και αδιάφορες μορφές· πρόκειται για μορφές που πολλαπλασιάζονται από τη μολυσματική εξάπλωση εικόνων, εφόσον όλα τα μοντέρνα μέσα μαζικής ενημέρωσης –τα συστήματα πληροφόρησης και επικοινωνίας– κατέχουν μια ιογενή εξουσία και η μολυσματικότητά τους είναι μεταδοτική.
Ζούμε σε μια κουλτούρα όπου το σώμα και ο νους οφείλουν την ακτινοβολία τους σε σημεία και εικόνες και, παρόλο που αυτή η κουλτούρα παράγει τα πιο εκλεκτά αποτελέσματα, δεν μας εκπλήσσει που εξίσου παράγει και τους πιο θανατηφόρους ιούς. Η «πυρηνικοποίηση» των σωμάτων ξεκίνησε στη Χιροσίμα, αλλά συνεχίζεται ενδημικά και αδιάκοπα στην ακτινοβολία των μίντια, των εικόνων, των σημείων, των προγραμμάτων και των δικτύων.
——————————————————-
To πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στο Jean Baudrillard, Écran total, Παρίσι, εκδόσεις Galilée, 1997. Μεταφράστηκε το 2020 κι έμεινε για καιρό στο συρτάρι. Για τις ανάγκες της μετάφρασης αξιοποιήθηκε η αγγλική μορφή του κειμένου βλ. Jean Baudrillard, “We are all transsexuals now”, Screened Out, Λονδίνο/Νέα Υόρκη, Verso, σελ. 9-14.
[2] Την ουγγρικής καταγωγής πορνοστάρ Ilona Staller, που εκλέχτηκε μέλος του Κοινοβουλίου της Ιταλίας πάνω σε μια πλατφόρμα ενάντια στα πυρηνικά και υπέρ της σεξουαλικής ελευθερίας.
