Πόσο θα σφάλαμε αν λέγαμε πως το συναίσθημα που ξετυλίγει το νήμα του δράματος στους αδελφούς Καραμάζωφ είναι το πάθος για τη ζωή; Καθόλου νομίζω. Από την πρώτη μέχρι την τελευταία του σελίδα το πάθος των ηρώων πλημμυρίζει τα πάντα· αγνό και αμόλυντο από κάθε κακοποίηση και διαστροφή, κάθε χυδαία υποβάθμιση του από τους ανθρώπους και τους θεσμούς τους. Λογική και ζωή ανέκαθεν ήταν έννοιες ασυμβίβαστες και, αν και εδρεύουν εξίσου στο είδος «άνθρωπος», η συνύπαρξη τους λειτουργεί πάντα προς όφελος του παραλόγου.

Ἡ δράση ἐξελίσσεται στὸν 16ο αἰῶνα στὴν Ἱσπανία, στὴ Σεβίλλη, τὴν πιὸ φρικτή περίοδο τῆς Ἱερᾶς Ἐξέτασης, τότε που στό όνομα της δόξας του Θεοῦ ἄναβαν καθημερινά πυρές και σε μεγαλοπρεπῆ ὁλοκαυτώματα ἒκαιγαν αιρετικούς. Ἓκείνη την στιγμή [ο Χριστός γύρισε] ὃχι με τον τρόπο ποὺ ὑποσχέθηκε νὰ ξαναγυρίσει, στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων, μὲ τὸ πλήρωμα τοῦ Χρόνου, σ᾿ ὅλη του τὴν οὐράνια δόξα, ἃλλά ξαφνικά ξαναγυρίζει κοντὰ στοὺς ἀνθρώπους, μὲ τὴ μορφὴ ποὺ εἶχε κατὰ τὴ διάρκεια τῶν τριῶν χρόνων τῆς δημόσιας ζωῆς του.

Ό,τι η δημόσια σφαίρα θεωρεί ασήμαντο μπορεί να έχει τόσο εξαιρετική και μεταδοτική γοητεία ώστε ενδέχεται να το υιοθετήσει ένας ολόκληρος λαός ως τρόπο ζωής, χωρίς μ’ αυτό να μεταβληθεί ο ουσιαστικά ιδιωτικός του χαρακτήρας. Αυτή η επέκταση του ιδιωτικού, το μάγεμα, ας πούμε, ενός ολόκληρου λαού, δεν το καθιστά δημόσιο, δεν συγκροτεί μια δημόσια σφαίρα, αλλά αντίθετα σημαίνει απλώς ότι η δημόσια σφαίρα έχει εξαφανιστεί σχεδόν ολοκληρωτικά, έτσι ώστε το μεγαλείο έχει παντού υποχωρήσει μπροστά στην γοητεία.

Ίσως το πιο οδυνηρό τίμημα της νεοτερικότητας να είναι η απώλεια της κοινότητας και της γειτονιάς. Μέσα σε έναν κόσμο ξένων, μοιάζουμε να αποτραβιόμαστε όλο και περισσότερο στην οικογένεια και το σπίτι μας, στο λιμάνι μας μέσα σε έναν άκαρδο κόσμο. Και παρ’ όλα αυτά, οι πιο παλιές από τις πολιτικές μας παραδόσεις μάς τονίζουν ότι η αίσθηση της κοινότητας αποτελεί ανθρώπινη αναγκαιότητα, ότι δε μπορούμε πλήρως να καταστούμε ανθρώπινα όντα, αν δεν ανήκουμε ο ένας στον άλλο ως πολίτες και ως γείτονες.

Όλη η δυσκολία, λοιπόν, έγκειται στο να βρεθούν τα πολιτικά μέσα για να ευοδωθεί ένα τέτοιο εξισωτικό και επελευθερωτικό πρόγραμμα χωρίς όμως να οδηγηθούμε – όπως κάνει ο οδοστρωτήρας της καπιταλιστικής αγοράς – στην καταστροφή των ανθρωπολογικών προϋποθέσεων του ίδιου του κοινοτικού φαινομένου. Και πρώτα-πρώτα, όπως μας έχει διδάξει ο Μαρσέλ Μως, εκείνη την οικουμενική τριπλή υποχρέωση της «προσφοράς, αποδοχής και ανταπόδοσης».

Συχνά παρομοιάζουν τις αίθουσες του μπόντι μπίλντινγκ και τα γυμναστικά τους όργανα με αίθουσες βασανιστηρίων του Μεσαίωνα: μόνο που εδώ βασανιζόμαστε όλοι με τη θέλησή μας. Και το μποντι μπίλντινγκ εκφράζει πολύ καλά το όνειρο να αναπλάσουμε οι ίδιοι το σώμα μας με το εξής εκπληκτικό παράδοξο: η υπερβολική ανάπτυξη των μυώνων κάνει το κορμί να μοιάζει με γδαρμένο, λες και το εσωτερικό του έχει βγει στην επιφάνεια του δέρματος, έχει γυρίσει σαν ένα γάντι και οφείλει να μαρτυρήσει, με όλες του τις φλέβες και τους ορατούς του τένοντες, για το βασανιστήριο που έχουμε επιβάλει στον εαυτό μας.

Το νεαρό άτομο προέρχεται από μια παραπαίουσα οικογένεια, συχνάζει -ή και όχι- σ’ ένα σχολείο που το βλέπει σαν αγγαρεία, βρίσκεται τέλος μπροστά σε μια κοινωνία, στην οποία όλες οι «αξίες» και οι «νόρμες» έχουν λίγο πολύ αντικατασταθεί από το «βιοτικό επίπεδο», την «οικονομική επιφάνεια», τις ανέσεις και την κατανάλωση. Ούτε θρησκεία, ούτε «πολιτικές» ιδέες, ούτε κοινωνική αλληλεγγύη με κάποια τοπική ή εργασιακή κοινότητα, με κάποιους «ταξικούς συντρόφους». Αν δεν περιθωριοποιηθεί (ναρκωτικά, εγκληματικότητα, «χαρακτηρολογική» αστάθεια), του μένει η βασιλική οδός της ιδιώτευσης, που μπορεί αν θέλει να την εμπλουτίσει με μία ή περισσότερες προσωπικές μανίες.