Παράξενη αλλά τόσο κοινή και οικεία σε όλους μας είναι η ανακούφιση που νιώθουμε, και η αιφνίδια συρροή ενέργειας και θάρρους, όταν μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα ανησυχίας, αγωνίας, σκοτεινών προαισθημάτων, ημερών γεμάτων φόβο και άγρυπνων νυχτών, αντιμετωπίζουμε τελικά τον πραγματικό κίνδυνο: μια απειλή την οποία μπορούμε να δούμε και να αγγίξουμε.
Μπορούν να υπάρξουν, έχουν υπάρξει, και ελπίζουμε πως θα υπάρξουν πάλι κοινωνίες δίχως Κράτος, δίχως δηλαδή ιεραρχικά οργανωμένο γραφειοκρατικό μηχανισμό, διαχωρισμένο από την κοινωνία και κυρίαρχο. Το Κράτος είναι ένα ιστορικό δημιούργημα που μπορούμε να το εντοπίσουμε μέσα στον χρόνο και στον χώρο: Μεσοποταμία, Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία, προκολομβιανή Μεσοαμερική. Μια κοινωνία δίχως τέτοιο Κράτος είναι δυνατή, νοητή, ευκταία.
Η «∆ημοκρατία» είναι μία λέξη της οποίας το νόημα μοιάζει πλέον ομιχλώδες και περίπλοκο, λόγω της υπερβολικής της χρήσης, συχνά με έναν συγκαταβατικά περιφρονητικό τρόπο. Όποιες και να είναι οι διαφορές μας στη συνέχεια, θα μπορούσαμε άραγε να συμφωνήσουμε πως η αρχή στην οποία βασίζεται η δημοκρατία είναι το να τίθεται οτιδήποτε είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους, πάνω από αυτό που ανήκει σε μια οργάνωση, ένα ίδρυμα ή μια ομάδα; Αυτό δεν αμφισβητεί τα δικαιώματα όσων διαθέτουν κάποιο φυσικό προτέρημα, μία ειδικευμένη γνώση, κάποια τεχνική ικανότητα ή ακόμα, τα δικαιώματα των θεσμικών οργανισμών;
Αποκατάσταση, επανεγκαθίδρυση, επαναθέσμιση μιας αυθεντικής αποστολής του διανοουμένου στην ιστορία σημαίνει ασφαλώς, κατά πρώτον και κύριο λόγο, αποκατάσταση, επανεγκαθίδρυση, επαναθέσμιση της κριτικής του λειτουργίας. Ακριβώς διότι η ιστορία είναι πάντοτε, ταυτόχρονα, δημιουργία και καταστροφή, και η δημιουργία (όπως και η καταστροφή) άφορα το υψηλό εξίσου με το τερατώδες, για τον λόγο αυτό η διαύγαση και η κριτική αποτελούν καθήκον, περισσότερο παντός άλλου, εκείνου πού εξ επαγγέλματος και ως εκ της θέσεώς του μπορεί να αποστασιοποιηθεί από το καθημερινό και το πραγματικό: του διανοουμένου.
Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ζώο και η ζωή δεν είναι εύκολη γι’ αυτόν όταν κόβονται οι κοινωνικοί δεσμοί. Τα ηθικά πρότυπα τηρούνται πιο εύκολα μέσα στη δομή της κοινωνίας. Πολύ λίγα άτομα έχουν τη δύναμη να διατηρήσουν την ακεραιότητά τους αν η κοινωνική, πολιτική και νομική τους θέση είναι εντελώς συγκεχυμένη. Μη έχοντας το κουράγιο να παλέψουμε για κάποια αλλαγή της κοινωνικής και νομικής μας θέσης, αντ’ αυτού, πολλοί από εμάς, έχουμε αποφασίσει να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε ταυτότητα. Και τούτη η περίεργη συμπεριφορά κάνει τα πράγματα πολύ χειρότερα. Η σύγχυση μέσα στην οποία ζούμε είναι εν μέρει δικό μας έργο.
Αν σωθούμε, αισθανόμαστε ταπεινωμένοι, αν και κάποιος μας βοηθήσει αισθανόμαστε εξευτελισμένοι. Αγωνιζόμαστε σαν τρελοί για την ατομική μας ύπαρξη με ξεχωριστά πεπρωμένα ο ένας απ’ τον άλλον, εφόσον φοβόμαστε να γίνουμε μέρος της θλιβερής εκείνης πληθώρας ζητιάνων την οποία εμείς, όντας πολλοί από εμάς πρώην φιλάνθρωποι, θυμόμαστε πολύ καλά.
Πρόσφυγας ήταν το άτομο που αναγκαζότανε να αναζητήσει άσυλο εξαιτίας κάποιας πράξης που διέπραξε ή εξαιτίας κάποιας πολιτικής άποψης που είχε. Λοιπόν, είναι αλήθεια ότι αναζητούμε άσυλο· αλλά δεν έχουμε διαπράξει καμία πράξη και οι περισσότεροι από εμάς ποτέ δεν ονειρεύτηκαν να έχουν κάποια ριζοσπαστική πολιτική άποψη. Με εμάς το νόημα του όρου πρόσφυγας έχει αλλάξει. Τώρα «πρόσφυγες» είναι εκείνοι από εμάς που ήταν τόσο άτυχοι ώστε να φτάσουν σε μια καινούργια χώρα δίχως καθόλου οικονομικούς πόρους και πρέπει να βοηθηθούν από τις επιτροπές προσφύγων.
Η επιστήμη και η τέχνη ξεχωρίζονται συνήθως από τη φύση της πράξης τους· στη μια είναι η γνώση, στην άλλη είναι η μεταβολή, η παραγωγή, η δημιουργία. H επιστήμη καταπιάνεται αποκλειστικά με πράγματα όπως είναι αυτά καθαυτά· και η τέχνη αποκλειστικά με πράγματα όπως επηρεάζουν την ανθρώπινη αίσθηση και την ανθρώπινη ψυχή. Δουλειά της είναι να περιγράφει τα φαινόμενα των πραγμάτων, και να βαθαίνει τις φυσικές εντυπώσεις που προκαλούν πάνω σε ζωντανά πλάσματα. H δουλειά της επιστήμης είναι ν’αντικατασταίνει τα φαινόμενα με στοιχεία και τις εντυπώσεις με αποδείξεις. Και οι δυο, σημειώστε, ενδιαφέρονται εξίσου για την αλήθεια· η μια για τη φαινόμενη αλήθεια, η άλλη για την ουσιαστική αλήθεια
Θα ήθελα να σας μιλήσω για τα σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας, λέω σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας και όχι προβλήματα της σημερινής δημοκρατίας γιατί δημοκρατία σήμερα πραγματικά δεν υπάρχει πουθενά – υπάρχουν το πολύ φιλελεύθερες ολιγαρχίες. Πρέπει να είμαστε τώρα πάνω από πέντε δισεκατομμύρια άνθρωποι πάνω στη γη, είναι ζήτημα αν υπάρχουν 500 ή 600 το πολύ 700 εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν σε χώρες όπου η πείνα δεν είναι καθημερινό πρόβλημα, όπου η καταδίωξη, η φυλάκιση, η ανελευθερία δεν είναι η καθημερινή πραγματικότητα. Αλλά και στις αναπτυγμένες και πολιτικά ας πούμε φιλελεύθερες χώρες η κατάσταση ενώ φαίνεται περίπου βιώσιμη είναι στην πραγματικότητα απελπιστική.
Πρίν ἕναν αἰώνα ὁ δαιμόνιος Λασκαράτος είπε «ἐμεῖς οἱ ἀνατολίτες ἀντιγράφουμε τους πολιτικούς θεσμούς ἀπό τούς Κώδικας τῶν Εὐρωπαίων, καθώς ἀντιγράφουμε καί τές μόδες ἀπό τά φιγουρίνια τους». Ὅταν ἐσπούδαζα νομικά ἄκουγα μέ προσοχή τόν καθηγητή Νίκόλαο Πανταζόπουλο νά ἀναπτύσσει παρόμοιες ἀπόψεις γιά τό στραπατσάρισμα πού ὑπέστη το ἐθιμικό μας δίκαιο ἀπό τούς ξενόφερτους κώδικες. Ὁ Καραμανλής ὑπήρξεν ὁ ἀγροῖκος πρωτεργάτης τῆς τουριστικής ἀξιοποίησης τῆς χώρας μας, πού τελικῶς μετέβαλε τήν Ἑλλάδα σέ εὐρωπαϊκό ἀποχωρητήριο. Ἐξακολουθῶ νά πιστεύω πώς η Ἑλλαδίτσα δέν ἕχει κανένα συμφέρον νά ἐντάσσεται στά διάφορα εὐρωπαϊκά γκρούπ.